Nhà văn Lê Minh Hà, trước khi rời Việt Nam để đến sống và làm việc tại Đức năm 1994, là một cô giáo. Chị từng có 10 năm dạy học ở trường PTTH Đan Phượng & PTTH Hà Nội-Amsterdam. Trong những ngày cận Tết Kỷ Hợi, từ Berlin (Đức) chị kể với báo Người Đưa Tin những kỷ niệm, những cảm xúc về Tết, qua một “hình hài” cụ thể: Món xôi gấc.

Bạn - “đương kim” chồng của một phụ nữ trẻ, đương kim bố của một cậu con trai nhỏ và oai gần bằng thế, còn là đương kim một nhà báo sẽ chẳng khi nào về hưu của nhiều tờ báo - vừa nhắn “Sắp tết rồi, này chị ơi chị ơi!...”

Hơi hơi buồn. 
Xa quá rồi cái thuở những ngày này đây, có nghe ai tìm, ai nhắn thì chỉ là này em, này bạn và cứ được nhắn được tìm, là thu xếp xong việc nhà lại hoan hỉ hăm hở ra đi. Đi chợ hoa. Có năm suýt đi hẳn ba lần. Thoát được thói nhẹ dạ của chính mình lần thứ ba, chỉ vì ngồi với bà và em của một cô bạn học ở xa quá lâu, tám giờ tối vừa đạp dấn xe từ ngõ ra phố thì có tiếng xích líp lách cách, tiếng người thở than phía sau rằng đã chờ cái xe buýt mình đi gần bốn tiếng rồi. Thương quá, bèn bảo thôi đừng hoa, về nhà em, em cho ăn mứt. Không phải mứt “bìa nhân dân” đâu. Nhà nào có con gái chẳng sẵn mứt tự làm, ngon gấp vạn: Mứt khế mứt khoai, mứt cà chua cà rốt, mứt dừa mứt gừng. Mãi mãi sau này mới biết bọn con trai thời đó gặp nhau thở than với nhau ăn mứt chua cả miệng. Công nhịn đường dành làm mứt của đám con gái chúng mình thành công toi.

Nói vậy chứ con gái tuổi đó cũng ít đứa vô tâm nhiều thiện ý như mình. Mải chuyện, lại lên giọng rủ rê mai qua nhà em có xôi gấc. Đồng loạt những đôi mắt bọn con trai đang ngồi vui vẻ lườm nguýt nhau quay nhìn. Người được mời cũng nhìn, ngờ ngợ như muốn hiểu. Hiểu rồi, giật mình, à em quên.

Là bởi mai sáng ba mươi, nhà nào cũng bận, không ai lại rủ rê người ngoài. Anh chàng nào mà lớn xớn được ở nhà cô bạn nào vào cái lúc nhà người ta bận bịu tất niên bên chõ xôi nồi bánh, thì cũng phải là đã chắc chân thành rể tới mấy chục phần trăm rồi.

Mà mình, khổ, đón đưa đông đảo thế chứ có ai đứng nghiêm trước mặt ngỏ lời rằng anh yêu em đâu, như bọn trẻ bây giờ đâu? Cứ phải là tự hiểu rồi tự quyết bật đèn xanh hay đỏ. Mà mình thì nhát, chẳng dám tự hiểu theo kiểu lợi lộc cho mình bao giờ. Chao ơi, giá sống lại được tuổi mười tám ấy liệu mình có vô tâm được vì nhát như ngày ấy?

Những ngày xa mà chưa xưa ấy…
Sau một đêm rửa cốc tách xong đã sắp sang ngày mới, giấc ngủ bồn chồn nhộn nhịp nỗi băn khoăn niềm vui, sáng ra, chị em ngồi trên ban công chuẩn bị cơm nước ngày tất niên. Món đầu tiên, làm sớm không sợ nguội là món xôi gấc. Gạo ngâm rồi phải đổ ra rá cho róc nước, xóc thêm tí muối. Chõ đâu? Lấy tờ báo để lát nữa lót miệng chõ đậy vung cho thật kín hơi. Xong. Còn gấc.

Quả gấc bổ ra có màu cam già, vét tất cả vào bát rồi thêm vào đó đôi ba thìa rượu trắng, đánh kĩ. Bà chị than mày không có mắt à, mua là phải mua gấc nếp mới đỏ, chứ quả này bổ ra được tí tẹo ruột thế này sợ xôi không dậy màu. Ối giời, bọn con giai bước mòn đá hoa sàn nhà mình đấy mà đến chị khôn hơn em, còn chẳng biết lòng dạ chúng họ thế nào để mà lắc hay gật, giờ lại còn đòi em phân biệt gấc nếp hay gấc tẻ. Cái anh bán gấc anh ấy bảo…

Câu trước câu sau, càu nhàu trêu chòng nhau, rau cỏ nhặt đã đầy rổ lớn rổ bé, lại còn kịp ngâm chậu bồ kết, lát đun nồi nước lá hương bài nữa… thì xôi được, dỡ ra đơm. Hạt xôi no tròn, dẻo, khô, óng ánh màu gấc đỏ. Gạo nếp trộn ruột gấc đánh với rượu đã dậy màu, chạm hơi nước lửa ngả từ màu cam đầu vụ sang màu đỏ chính vụ, càng thắm thiết bên sắc đen già của những hạt gấc rất đỗi tạo hình.

Xôi nhà, chẳng phải để bán hàng, nên cũng không làm động tác dỡ ra nửa chừng đảo từ dưới lên trên chõ rồi đồ lại để những hạt đáy chõ không bị nát, thế nên chị em được bốc bải một chút khi mang chõ đi ngâm. Hạt xôi mềm, thơm, chưa đủ vị nhưng đúng vị gấc rồi, chỉ còn phải thêm chút ngọt và chút béo. Chút béo, thì rẻo mỡ gà vừa dứt ra ở chỗ con gà mổ moi ấy, rán lên. Đường trắng đôi ba thìa nữa. Rưới vào rá xôi mới dỡ, xới nhanh tay cho tan đều. Đến đoạn béo với ngọt này là tôi phó thác cho bà chị. Tôi không tự tin. Khó phết. Quá tay một chút béo, xôi mất vị thanh. Quá tay một chút ngọt, xôi dường như nát.

Tìm mấy cái đĩa tròn không quá lớn quá bé mà đơm, nhặt mấy hạt gấc cô độc, hạt đã tróc vỏ hạt chưa đặt lên chốc đĩa. Còn mấy hạt dính rá, lại nhặt đưa lên miệng rồi bình luận với nhau là được đấy. Xôi đỏ được sắc đen tôn màu, đặt tạm lên mặt đã có một bình hoa có chân chim tím, bông thược dược vàng, cành lay ơn hồng phấn và đôi ba bông đồng tiền đơn đỏ. 
Ấy là xuân.

Nhà văn Lê Minh Hà trong một buổi ra mắt sách tại Hà Nội

Còn bây giờ...
Ở đây – tại nước Đức, theo lịch thì còn lâu mới xuân. Tây, ta vênh nhau thế đấy. Ta sướng thế đấy, ăn hết tết dương lịch lại tết âm lịch. Nhưng mà ăn như thế nào?

Mùng một tết là thứ ba. Chồng vẫn đi làm, con vẫn đi học. Măng khô giờ không gác bếp, nên ăn chẳng đúng vị như xưa, được cái là ngâm vài ba hôm đã được. Bánh chưng đặt lấy vào ba mươi tết, vợ sẽ nhắc chồng nhớ nhắc em kẻo quên! Chiều về sẽ thắp hương, rồi cả nhà sẽ làm một vòng ngoài phố, xông đủ bốn hướng, lúc trở về để cho con mở cửa nhà. Thằng bé hớn hở vì biết sau đó sẽ được bố mẹ mừng tuổi, sẽ có tiền cho lại mẹ, thằng lớn thì không còn ở tuổi ấy, nhưng vẫn đinh ninh là thủ tục đến nỗi tết tây cũng hỏi mẹ năm nay ai xông nhà.

Còn các nhà khác? Người Việt nơi này chăm chỉ lắm, ba mươi mồng một tết có rơi vào thứ bảy chủ nhật nhiều nhà vẫn mở quán, nghỉ ốm còn chẳng dám nữa là nghỉ ăn tết đúng ngày. Nhưng tết vẫn là tết chứ? Thường thứ ba thì các cửa hàng trong chợ Đồng Xuân Berlin sẽ nghỉ để nhập hàng giao hàng và lo các sự vụ giấy tờ thuế má. Đồ rằng năm nay, mồng một tết thứ ba chợ vẫn mở phục vụ cộng đồng. Rồi thứ bảy chủ nhật ra tết ở quê nhà, thì người Việt bốn phương ngoài quê hương sẽ ăn tết thật, sẽ đi chùa, sẽ họp hội đồng hương, hội cựu chiến binh, hội tình bạn, hội phụ nữ, không thấy hội đàn ông chắc vì đàn ông hội nào cũng nhập, và rất nhiều hội vân vân khác.

Sẽ vẫn bánh chưng, giò chả, bóng miến măng nem, chẳng thiếu thứ gì, kể cả đào mai. Hoa nhập từ xứ sở qua. Hoa sẵn ngoài vườn ngoài phố. Cành hoa vàng ở nhà bán đắt lè lưỡi gọi là mai Mỹ, thì ở đây là hoa bờ rào, đi đổ rác tiện tay bẻ cắm lọ để cuối phòng ấm, chừng mười hôm là bung cánh vàng trổ lộc xanh. Đào tây từng cành vươn dài, không tạo thế như bu gà, vốn là cành hoa hạnh nhân, duyên kém gì đâu đào phai Nhật Tân một thuở cũng đầy ngoài tiệm.

Thế thì thiếu gì nữa nhỉ? Ừ xôi. Đồ sẵn, bán đầy trong chợ Đồng Xuân cùng đủ loại giò chả bánh trái, chẳng cứ ngày tết nhất, xôi hoa cau, xôi bánh khúc, xôi gấc...

Tôi thích đĩa xôi gấc thật hột, nhà làm, hơn rất nhiều đĩa xôi gấc cỗ bàn làm hàng đóng khuôn tạo hình hoành tráng gồm mấy lớp, trong đó lớp đỗ xanh đồ hồn hậu lại hoá vô duyên, càng vô duyên hơn khi mà những hạt gấc đẹp như răng hạt na toả nắng của những người gái cũ kỹ, đã không còn nữa bị loại bỏ. Chẳng hẳn vì ngon. Thật ra mình không phải là người ưa của nếp. Tất cả chỉ vì xuân. Những mùa xuân đã qua có bao nhiêu người đi ngang đời ta. Rồi không gặp lại.

Người con trai tôi không đi cùng chợ hoa đêm ấy, thực ra không được tôi mời xôi gấc và sau mùa xuân ấy tôi cũng không gặp lại.

Nhưng tôi sẽ đồ xôi gấc, xôi màu cam như thằng con út tiếng Việt ngọng nghịu, đặt tên. Bằng gấc đông lạnh, vừa tiện vừa rẻ hơn mua gấc quả, không sợ nhỡ vẫn nhầm nếp với tẻ như thuở nào. Để ăn tết quê nhà, giữa mùa đông xứ khác, khác thôi, không còn là xứ lạ.

Xuân hờ hững với mình, thì mình phải đánh đường tìm xuân thôi chứ biết làm sao?

Berlin 18. 01. 2019

Lê Minh Hà (nguoiduatin)