Từ sau Hội nghị Ngoại giao 29 năm 2016, chúng ta đã đi được một nửa chặng đường trong việc thực hiện Chương trình hành động của Chính phủ tiếp tục đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết 36 của Bộ Chính trị khóa IX về công tác người Việt Nam ở nước ngoài giai đoạn 2016-2020. Hai năm tuy không dài, nhưng công tác này đã đạt được những chuyển biến rõ rệt, đem lại nhiều thành công, đột phá mới, góp phần thu hút, phát huy mạnh mẽ mọi nguồn lực cho công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. 

Nắm bắt thời cơ, vượt qua thách thức, thu hút nguồn lực kiều bào 

Uy tín và vị thế quốc tế của nước ta ngày càng tăng đã và đang tạo điều kiện cho sự giao lưu, chia sẻ thuận lợi, nhanh chóng giữa người Việt Nam ở nước ngoài với đất nước. Thế và lực của đất nước cũng giúp khơi dậy tinh thần tự tôn dân tộc, lòng yêu nước, tạo nguồn “cảm hứng” cho cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài tham gia vào quá trình phát triển đất nước.

Cùng với xu thế tất yếu của hội nhập, giao lưu quốc tế, cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài tiếp tục tăng về lượng và chất, đa dạng về thành phần. Số lượng du học sinh, lao động xuất khẩu, cô dâu Việt ngày càng tăng. Hiện có khoảng 4,5 triệu người Việt đang sinh sống và làm ăn ở trên 110 quốc gia và vùng lãnh thổ. Thế hệ thứ 2, thứ 3 trong cộng đồng ngày càng tăng và được học tập, đào tạo tại các cơ sở giáo dục ở sở tại, có trình độ và tay nghề tốt. Đây chính là nguồn lực quý báu mà chúng ta cần tập trung khi triển khai công tác người Việt Nam ở nước ngoài trong thời gian tới. 

Công tác người Việt Nam ở nước ngoài cũng đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Từ bên trong, sự khác nhau về nhận thức về chủ trương của Đảng và Nhà nước khiến cho có nơi, có lúc và trên một số lĩnh vực, những quan điểm, chủ trương chưa chuyển thành hành động thực tế; việc xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác cộng đồng chưa được quan tâm đúng mức; công tác nắm tình hình ở nhiều địa bàn chưa sâu, có lúc thiếu nhạy bén; công tác thông tin, truyền thông chưa đáp ứng nhu cầu đa dạng của kiều bào.

Ở bên ngoài, nổi lên một số yếu tố như chính sách di trú của một số quốc gia và vùng lãnh thổ được điều chỉnh theo hướng thắt chặt quản lý người nhập cư, có nơi “xét lại” các giấy tờ pháp lý đã cấp. Hội đoàn gặp vấn đề về đổi mới phương thức hoạt động; một vài nơi, tình trạng chia rẽ, mất đoàn kết vẫn tồn tại. Hoạt động của các tổ chức, cá nhân cực đoan có phần giảm về tần suất nhưng tăng về độ tinh vi, lợi dụng sự thiếu hiểu biết của một bộ phận người Việt Nam ở nước ngoài và mong muốn được ở lại làm việc, cư trú của một số sinh viên, lao động để lôi kéo họ tham gia các hoạt động chống phá nhà nước. 

Tuy nhiên, với sự vào cuộc tích cực của các cơ quan trong và ngoài nước, việc triển khai chương trình hành động của Chính phủ đã đạt được nhiều kết quả tích cực, trên tất cả các mặt công tác. Chúng ta tiếp tục quán triệt, nghiên cứu, thể chế hóa chủ trương bằng các kiến nghị chính sách như cụ thể hóa các điều kiện nhập tịch, trở lại quốc tịch theo hướng thuận lợi hơn cho người Việt Nam ở nước ngoài; tham gia các đề án, đề tài nghiên cứu hỗ trợ người Việt Nam ở nước ngoài về hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng, củng cố địa vị pháp lý, chế độ chính sách đối với người Việt Nam ở nước ngoài có công; hỗ trợ duy trì tiếng Việt trong cộng đồng. 

Công tác hỗ trợ kiều bào ổn định, hội nhập vào sở tại được triển khai với nhiều biện pháp, hình thức vận động. Đây là một trong những nội dung làm việc quan trọng của các chuyến thăm cấp cao của lãnh đạo Đảng và Nhà nước, đem lại hiệu quả rõ rệt, tạo tâm lý yên tâm cho bà con ổn định cuộc sống ở sở tại và hướng về đất nước.

Các hội đoàn tiếp tục được củng cố, phát triển ở diện rộng. Riêng năm 2017 có gần 20 Hội đoàn tổ chức Đại hội, 10 hội được thành lập mới; đặc biệt, đoàn kết trong cộng đồng tăng lên, nhất là tại một số địa bàn tồn tại mâu thuẫn nội bộ thì nay vấn đềđã được cơ bản giải quyết, lớp trẻ, doanh nhân bắt đầu tham gia vào bộ máy lãnh đạo hội đoàn (như tại Thái Lan, Hàn Quốc, Nhật Bản...). 

Công tác thông tin, văn hóa được đẩy mạnh với nhiều hình thức sáng tạo. Ta đã hỗ trợ, tạo điều kiện cho các phóng viên kiều bào tham gia và đưa tin về các hoạt động của đất nước, đặc biệt là vào dịp diễn ra các sự kiện lớn. Các hoạt động thường niên đã trở thành “thương hiệu” như Xuân Quê hương, Trại hè, thăm Trường Sa với hình thức tổ chức đổi mới ngày càng thu hút nhiều người tham gia, khơi dậy niềm tự hào dân tộc, tinh thần yêu nước trong cộng đồng. 

Công tác dạy và học tiếng Việt được đặc biệt chú trọng. Hàng chục điểm trường, lớp tiếng Việt được tài trợ xây dựng, sửa chữa; hàng trăm giáo viên dạy tiếng Việt được hỗ trợ lương, hơn 200 giáo viên kiều bào được tập huấn về nghiệp vụ sư phạm; 60.000 bộ sách tiếng Việt được cung cấp; hàng trăm học bổng đại học và sau đại học được cấp cho con em kiều bào về học tại Việt Nam.

Phong trào dạy và học tiếng Việt đã lan tỏa trên toàn thế giới, nâng cao ý thức của kiều bào đối với việc duy trì tiếng Việt và truyền thống dân tộc. Tại một số quốc gia và vùng lãnh thổ như: Hàn Quốc, Séc, Đài Loan (Trung Quốc)…, tiếng Việt được công nhận và giảng dạy như là ngoại ngữ thứ hai ở các trường phổ thông nơi có đông người Việt. 

Nguồn lực của người Việt Nam ở nước ngoài cũng được thu hút, phát huy mạnh mẽ phục vụ công cuộc phát triển đất nước theo tinh thần ngoại giao phục vụ phát triển. Bên cạnh những nguồn lực “truyền thống” với tổng lượng kiều hối hai năm lên đến gần 25 tỷ USD, tổng vốn đầu tư của người Việt Nam ở nước ngoài ước tính khoảng 4 tỷ USD được ghi nhận vào năm 2017, công tác người Việt Nam ở nước ngoài đã có một số bước đột phát mới. 

Các hội nghị, hội thảo được tổ chức để tập trung nguồn tri thức, tài chính của kiều bào vào giải quyết những vấn đề cụ thể, tại từng địa phương cụ thể. Năm 2016, Hội nghị “Kiều bào chung sức xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh phát triển nhanh, bền vững và hội nhập quốc tế” và Chương trình “Thủ tướng gặp gỡ chuyên gia, trí thức và doanh nhân Việt Nam ở nước ngoài tiêu biểu” đã được tổ chức thành công. Hội nghị đã thu hút 500 trí thức người Việt từ hơn 30 quốc gia và vùng lãnh thổ về tham dự, đưa ra những giải pháp cụ thể cho những vấn đề của Thành phố Hồ Chí Minh như giải quyết ùn tắc giao thông, phòng chống triều cường, “xây dựng chính phủ thông minh”, “tạo lập hệ thống chấm điểm hành chính quốc gia”, “ngân hàng ý tưởng”… Hội nghị đã trở thành mô hình mẫu cho các địa phương trong việc thu hút nguồn lực của kiều bào vào giải quyết các vấn đề của địa phương mình. 

Điểm mới của công tác người Việt Nam ở nước ngoài là đã hòa cùng nhịp thở của thời đại, đặt trọng tâm vào những nhu cầu cấp bách của đất nước trong bối cảnh của Cách mạng công nghiệp 4.0 để vận động kiều bào đóng góp.

Năm 2017, Bộ Ngoại giao đã cùng các cơ quan trong nước, phối hợp với Nhóm chuyên gia Việt Nam toàn cầu (AVSE), Nhóm sáng kiến Việt, lần đầu tiên tổ chức “Diễn đàn kết nối các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo của người Việt tại Hoa Kỳ và Việt Nam” tại San Francisco và New York.

Tiếp nối thành công của sự kiện này, đầu năm nay, chúng ta đã tiếp tục tổ chức Diễn đàn này tại Thành phố Hồ Chí Minh. Diễn đàn là dịp để các Startup Việt trong và ngoài nước, các nhà đầu tư, các trường đại học, viện nghiên cứu, các nhà hoạch định chính sách trao đổi thông tin, chia sẻ kinh nghiệm, tư vấn, định hướng cho các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo tại Việt Nam. 

Đáng chú ý, công tác người Việt Nam ở nước ngoài đã hướng tới nhóm kiều bào trẻ - những người được đào tạo, năng động, sáng tạo nhưng lại có mối gắn kết lỏng lẻo với đất nước. Với bước đột phát mới này, công tác về người Việt Nam ở nước ngoài bước đầu đoàn kết, tập hợp lực lượng thanh niên, trí thức trẻ người Việt Nam ở nước ngoài hướng vào những nhiệm vụ phát triển cụ thể của đất nước. 

Tiếp tục triển khai toàn diện công tác về người Việt Nam ở nước ngoài 

Để tiếp tục thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ mà Đảng đã đề ra tại Đại hội XII là “thu hút, phát huy mạnh mẽ mọi nguồn lực sáng tạo của nhân dân”, cũng như lời nhắn nhủ của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Ngoại giao 29: “Đảng và Nhà nước ta luôn coi cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài là bộ phận máu thịt của dân tộc và mong đồng bào luôn hướng về quê hương, góp phần làm cho đất nước thân yêu của chúng ta ngày càng phồn vinh và quan hệ hữu nghị, hợp tác giữa nhân dân ta và nhân dân thế giới ngày càng thân thiết, bền chặt.”. 

Thời gian tới, chúng ta cần tiếp tục triển khai 5 nội dung. Một là, tiếp tục quán triệt các quan điểm của Đảng, Nhà nước về công tác người Việt Nam ở nước ngoài tới tất các các cơ quan, tổ chức, đoàn thể; tăng cường trao đổi thông tin, tư vấn giữa các bộ, ngành, đoàn thể, địa phương...

Trước mắt, cần tiếp tục nghiên cứu, mạnh dạn đề xuất các chính sách liên quan đến việc gắn kết kiều bào với trong nước như vấn đề nhập và trở lại quốc tịch Việt Nam và cải thiện môi trường đầu tư cho người Việt Nam ở nước ngoài. 

Hai là, tiếp tục hỗ trợ người Việt Nam ở nước ngoài ổn định cuộc sống, hội nhập vào sở tại, trong đó chú trọng việc nắm tình hình thế giới, khu vực có tác động đến việc thực hiện chủ trương, chính sách của ta; tình hình người Việt Nam ở nước ngoài; chủ trương và chính sách của các nước đối với kiều dân. Trên cơ sở đó, tiếp tục tham mưu cho lãnh đạo cấp cao, lãnh đạo các bộ, ngành, địa phương đưa nội dung vận động chính quyền các nước bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của người Việt Nam ở nước ngoài vào các cuộc gặp, tiếp xúc, trao đổi song phương và đa phương nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho kiều bào hội nhập vào xã hội sở tại. Việc này đòi hỏi phải đào tạo, bố trí đội ngũ cán bộ chuyên sâu, nhạy bén không chỉ ở trong nước mà còn tại các địa bàn trọng điểm ở nước ngoài. 

Ba là, đồng hành và hỗ trợ hoạt động các hội đoàn người Việt Nam ở nước ngoài: tiếp tục củng cố và phát huy những hội đoàn truyền thống; bồi dưỡng và kiện toàn ban lãnh đạo cho các hội đoàn mới thành lập. Phối hợp cùng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam giới thiệu các đại biểu kiều bào tiêu biểu tham gia Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam lần thứ 9. 

Bốn là đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền đến kiều bào trên cơ sở đa dạng hóa nội dung, hình thức, phương tiện truyền thông, trong đó tận dụng các kênh mạng xã hội, lập kênh phát thanh, truyền hình phục vụ người Việt Nam ở nước ngoài bằng hệ thống truyền hình qua mạng IPTV hoặc hệ thống truyền hình của nước sở tại. 

Năm là, tăng cường thu hút, phát huy nguồn lực đầu tư, thương mại, chất xám, đặc biệt là từ trí thức, doanh nhân, kiều bào trẻ phục vụ cho mục tiêu phát triển đất nước: xác định rõ nhu cầu thực sự của các bộ, ngành, địa phương; có đầu mối đủ thẩm quyền hỗ trợ, kết nối trí thức, doanh nhân; tổ chức các hội nghị xúc tiến thương mại, kết nối doanh nghiệp kiều bào với doanh nghiệp trong nước để trao đổi kinh nghiệm, chuyển giao công nghệ tiên tiến, làm cầu nối đưa hàng hóa Việt Nam ra thị trường quốc tế.