Một người Việt Nam được
giới khoa học thế giới nói chung và Nga nói riêng coi là nhà khoa học hàng đầu
của Liên bang Nga hiện nay. Ngoài các công trình khoa học nổi tiếng, ông còn
tham gia giảng dạy ở các trường đại học, viện nghiên cứu hàng đầu thế giới.
Nhưng không phải ai ở Việt Nam cũng từng nghe danh ông...
Ông là Hoàng Kim Bổng,
Viện sĩ Viện Hàn lâm khoa học Liên bang Nga, Tiến sĩ khoa học, Giáo sư, Chủ
nhiệm bộ môn Lý Hóa hấp phụ và các hiện tượng bề mặt Trường Đại học Tổng hợp
Quốc gia Mátxcơva mang tên Lômônôxốp (MGU) và Trường Đại học Tổng hợp hóa tinh
vi mang tên Lômônôxốp.
Giáo sư, Viện sĩ Hoàng Kim Bổng.
Người Việt Nam được tôn kính ở MGU
Buổi sáng. Cuối tháng
6. Mátxcơva đẹp đến mê hồn. Nắng nhẹ, xe lạnh, trời trong veo. Những hàng cây
bạch dương đua nhau vẫy nhè nhẹ tán lá chào đón một ngày mới. Đỗ Ngọc Hùng, một
doanh nhân đang làm ăn và sinh sống ở Mastxcơva lái ô tô đến khu ngoại giao
đoàn đón tôi. “Nếu hôm nay thầy rỗi (Hùng từng là sinh viên của tôi ở Trường
Đại học Ngoại ngữ Quân sự, Bộ Quốc phòng - NV), em sẽ đưa thầy tới thăm chú
Bổng”.
Trên đường đi Hùng bảo
rằng, gia đình anh “coi chú Bổng như người trong nhà”, mặc dù chả có họ hàng
gì. “Các con chú đều đã trưởng thành và đã về Việt Nam. Chú ở đây một mình.
Được Nhà nước Nga cấp cho một căn hộ ở ngoại ô. Cuối tuần chú đi xe buýt về đó
nghỉ ngơi. Thời gian còn lại thì ở và làm việc tại ký túc xá nhà trường. Thường
thì vào các ngày nghỉ, dịp lễ Tết, chúng em hay mua đồ ăn thức uống đến nhà chú
chế biến rồi thắp hương và chú cháu cùng liên hoan. Nhưng cũng chả kể được, khi
nào chú cần, gọi là em, hoặc vợ em lại tới, mua cho chú con cá, vài quả bí
xanh, ít gia vị” - Hùng kể. Và hôm nay, cũng là một ngày như thế. “Chú Bổng”
gọi, nói vừa ở bệnh viện ra, Hùng lại tới.
Trên đường đi chúng tôi
ghé vào một khu chợ của người Việt. Hùng mua cho “chú Bổng” những món ăn mà
“chú” thích như mọi khi. Sau 40 phút xe chạy, chúng tôi tới ký túc xá của
Trường Đại học Tổng hợp Quốc gia Mátxcơva mang tên Lômônôxốp (gọi tắt là Trường
Đại học Lômônôxốp). Chờ Hùng lên phòng đón “chú Bổng”, tôi có dịp lang thang
dưới sân trường. Vẫn những con đường rải đá nhỏ nằm dưới những tán lá xanh um
của hàng táo. Trưa hè vắng bóng sinh viên. Đồi Lênin vẫn thơ mộng và hiền lành
như mấy chục năm về trước khi chúng tôi là những sinh viên lần đầu tiên đặt
chân tới đây.
Hùng và Giáo sư Hoàng
Kim Bổng đưa tôi tới nhà hàng của hai vợ chồng cùng là Tiến sĩ người Việt Nam
(từng tốt nghiệp đại học tại Nga) nằm cách không xa ga tầu điện ngầm, nơi mà
những người Việt Nam ở vùng Tây Nam Mátxcova hay tụ tập ăn trưa.
GS Hoàng Kim Bổng ăn
vận chỉnh tề: Complê tối màu, sơ mi trắng, cà vạt đỏ. Với mái tóc bạc như cước,
cặp kính trắng, ngồi nép mình một cách khiêm nhường bên chiếc bàn nhỏ, nói năng
nhẹ nhàng, từ tốn, nhìn ông, ít ai dám nghĩ đấy là một trong những giáo sư hàng
đầu của một trong những trường đại học nổi tiếng nhất thế giới- Đại học
Lômônôxốp. Ông cương quyết không chịu nói về mình. Ông bảo chuyện của ông “cũng
bình thường như những người khác, có gì đáng nói đâu”.
Giáo sư Hoàng Kim Bổng tại Trường Đại học Lômônôxốp.
GS Hoàng Kim Bổng là ai?
Không “khai thác” được
gì nhiều từ Giáo sư Bổng về những công trình mà ông đã có, những công việc mà
ông đã làm và được tôn vinh, tôi đành lần tìm trên internet. Điều trớ trêu là,
trong khi các tài liệu bằng các thứ tiếng Anh, Nga nhan nhản nói về ông, thì
tiếng Việt chỉ vẻn vẹn vài dòng giới thiệu ông là “nhà khoa học hàng đầu của
nước Nga, được thế giới đánh giá cao” trong bản tin của người Việt Nam ở Nga
đăng tải khi Hội các nhà khoa học Việt Nam tại Nga gặp mặt trong dịp tết nguyến
đán.
Giáo sư Hoàng Kim Bổng
tốt nghiệp Trường Đại học tổng hợp Kisinhốp (Mônđôvia) mang tên V.I.Lenin năm
1973. Từ năm 1989, ông làm việc tại Khoa Hóa và Công nghệ hữu cơ MGU. Trong các
năm 2002-2003 và 2005-2010, Hoàng Kim Bổng tham gia công tác tại Ủy ban hỗn hợp
Ucraina - Monđôvia về giám sát chất lượng chất hấp thụ cácbon vào mục đích y
tế. Giáo sư Bổng tham gia giảng dạy về lý thuyết hấp phụ tại các trường đại học
hàng đầu thế giới như: Đại học Tổng hợp Paris (Pháp), Đại học Tổng hợp Bern
(Thụy Sỹ), Đại học Tổng hợp Belarusia (Belarusia), Viện Sinh thái và hấp phụ
Uraina... Ông từng hướng dẫn thành công 9 luận án tiến sĩ khoa học, hơn 70 thạc
sĩ và nghiên cứu sinh các loại.
Ông đã có hơn 250 công
trình khoa học và các bài báo được công bố; nhận 14 giải thưởng ở Nga và nước
ngoài; viết 3 bộ sách giáo khoa; biên soạn một bộ tài liệu hướng dẫn nghiên cứu
khoa học (đồng tác giả với Pusnhiắc A. H, năm 1987, Kisinhốp). Giai đoạn 1998-
2009, Hoàng Kim Bổng tham gia chủ trì hội thảo khoa học quốc tế về xúc tác và
hấp phụ tại Hoa Kỳ, Anh, Canada, CHLB Đức, Bungaria, Ba Lan, Thụy Sĩ, Italia,
Tây Ban Nha, Bỉ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Thái Lan. Từ năm 2002 tới nay, ông là Chủ
tịch, đồng thời là Giám đốc điều hành Chương trình quốc gia về hấp phụ; Chương
trình Khoa học kỹ thuật của Bộ Công nghiệp và Công nghệ Liên bang Nga “Nghiên
cứu và phát triển khoa học phục vụ mục đích dân sinh”. Ông cũng là Giám đốc
điều hành Dự án Sáng tạo của Quỹ ưu tiên phát triển KHCN LB Nga. Nhiều công
trình của Giáo sư Bổng được trao tặng Huy chương vàng tại Triển lãm - Hội thảo
quốc tế lần thứ VI “Công nghệ cao. Đổi mới và Đầu tư”. Ngoài ra ông còn được
tặng thưởng 3 Bằng khen cấp I cho các công trình: “Phục hồi tổ hợp Khoa học
công nghiệp Nga”, “Hóa học 2002. Môi trường 2002” và “ Matxcơva- thành phố khoa
học 2003”.
Cũng xin nói thêm, hiện
ông đang là Phó Chủ tịch Hội đồng khoa học châu Âu (nhiệm kỳ 2), kiêm trưởng
Ban chuyên môn, người ký duyệt xác nhận các báo cáo khoa học trước khi được
đăng tải trên các tạp chí khoa học danh tiếng của châu Âu.
Thành công không phải “trên trời rơi xuống”
Trước ngày tôi quay trở
lại Việt Nam, Đỗ Ngọc Hùng lại đưa tôi đến chào từ biệt Giáo sư, Viện sĩ Hoàng
Kim Bổng. Lại cũng vẫn ở nhà hàng của vợ chồng tiến sĩ người Việt. Lần này thì
Giáo sư Bổng đã “cởi mở” hơn nhiều.
Giáo sư Hoàng Kim Bổng
thuộc dòng họ “danh gia vọng tộc”, nhưng thời thế thay đổi. Cách mạng đã cuốn
mọi thứ theo dòng chảy của nó. Tuổi thơ của ông trôi đi không thực sự an lành.
Sau cải cách ruộng đất, gia đình ông vẫn bị quy là “địa chủ”, mặc dù bố mẹ ông
tham gia kháng chiến, có công không nhỏ với cách mạng. Ông không được đến
trường. Mặc dù không ít lần bị bắt giam vào chuồng trâu vì “can tội đứng sau
vách liếp học lỏm thày giáo dạy học trò cùng trang lứa học chữ”, nhưng vẫn
“chứng nào tật nấy”, Hoàng Kim Bổng vẫn nhìn trộm. Lớn lên một chút, Hoàng Kim
Bổng được đến trường và vào thẳng lớp trên nhờ mấy năm “học lỏm” nên đã đọc
thông, viết thạo, tính toán vượt trội các bạn cùng lứa được dạy dỗ bài bản. Tốt
nghiệp phổ thông loại ưu tú, Hoàng Kim Bổng được đi du học Liên Xô. Cũng cần
nói thêm rằng, Bộ trưởng Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp thời bấy giờ là
Giáo sư Tạ Quang Bửu có chính sách đưa những học sinh giỏi đi đào tạo nước
ngoài, bất kể họ thuộc thành phần, giai cấp nào. Năm 1968, Hoàng Kim Bổng vào
học Trường Đại học tổng hợp Kisinhốp mang tên V.I.Lenin (Cộng hòa Mônđavia),
chuyên ngành Hóa học. “Nếu được vào khoa lý thì mình chắc có triển vọng hơn
nữa. Mình ghét hóa học, rất thích môn vật lý, nhưng sứ quán xếp thế thì mình
học thế thôi. Ngày ấy người ta phân học theo kiểu “gạt ngang”: dăm người theo
ngành này, dăm bảy người khác theo ngành kia” - Giáo sư Bổng nhớ lại.
Đầu tháng 7 năm 1973,
tốt nghiệp loại ưu, Hoàng Kim Bổng về nước. Trong khi bạn bè cùng lứa nhận việc
và đi làm hết thì Hoàng Kim Bổng phải “ngồi chơi xơi nước” nửa năm trời vì...
có tới 3 trường (Đại học Bách khoa, Đại học Tổng hợp, Học viện Kỹ thuật Quân
sự) “tranh giành” ông. “Cuối cùng Giáo sư Hà Học Trạc, Hiệu trưởng Trường Đại
học Bách khoa “thắng” nhờ có “mối quan hệ thân tình” với Bộ trưởng Bộ Đại học
và Trung học chuyên nghiệp Trần Hồng Quân” - ông Bổng nhớ lại. Cuối năm 1973,
ông nhận việc ở Đại học Bách khoa Hà Nội.
Sau một thời gian ngắn
làm việc ông được tham dự thi nghiên cứu sinh với kết quả gần như tuyệt đối.
Tuy nhiên, trớ trêu thay, người ta đã không cho ông đi làm luận án Phó Tiến sĩ.
May cho ông là tình cờ Giáo sư Hà Học Trạc “sờ” tới hồ sơ của ông. “Giỏi thế
này sao không cho “nó” đi làm Phó tiến sĩ?” - Giáo sư Trạc ngạc nhiên. Ông tức
tốc gọi điện cho Bộ trưởng Trần Hồng Quân. Bộ trưởng Quân cho kiểm tra lại. Thì
ra, trong hồ sơ xét duyệt nghiên cứu sinh của ông, một chuyên viên lo hồ sơ thủ
tục của Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp từng có “tư thù” với ông, phê một
câu rất ác ý: “gia đình có nợ máu với cách mạng”. Hồ sơ được “đính chính”,
nhưng mọi chuyện đã rồi. Danh sách nghiên cứu sinh đã xong từ lâu. Một Vụ
trưởng của Bộ hỏi ông: “Nếu Bộ làm hồ sơ cho anh đi thực tập sinh thì anh có
làm được luận án Phó tiến sĩ không?”. Hoàng Kim Bổng khẳng định như đinh đóng
cột: “Không chỉ làm được mà tôi sẽ hoàn thành nó trước thời hạn”. Chỉ trong một
ngày toàn bộ hồ sơ giấy tờ: Hộ chiếu, vé máy bay, các giấy tờ cần thiết khác
được hoàn thiện. Ngày hôm sau, ông rời Hà Nội bay về Trường Đại học tổng hợp
Kisinhốp, nơi ông từng học 5 năm trời.
Có thể nói đây là giai
đoạn đầy khó khăn đối với công việc của Hoàng Kim Bổng. Liên Xô đang trên đường
tan rã. Mặc dù vậy, Hoàng Kim Bổng đã vượt lên tất cả. Ông Hoàn thành luận án
Phó Tiến sĩ trong vòng chỉ hơn 2 năm trời, thay vì 4 năm như quy định. Về nước,
ông tiếp tục giảng dạy ở Trường Đại học Bách khoa Hà Nội.
Sau này ông tiếp tục
hoàn thành luận án Tiến sĩ khoa học, mặc dù cũng gặp muôn vàn khó khăn. “Vẫn cứ
như là chuyện cổ tích ấy. Mỗi lần gặp khó khăn, gần như là đến cùng cực thì Bụt
lại hiện lên: Làm sao con khóc? Rồi Bụt lại ra tay giúp đỡ” - Giáo sư Bổng đùa
vui.
Giáo sư Hoàng Kim Bổng
ở lại Nga làm việc tại Trường Đại học Lômônôxốp theo một hiệp định giữa hai nhà
nước Việt - Nga về trao đổi chuyên gia cho tới ngày hôm nay.
Tác giả bài viết và Giáo sư, Viện sĩ Hoàng Kim Bổng (bên phải).
Trước hôm tôi và Đỗ
Ngọc Hùng tới thăm Giáo sư Hoàng Kim Bổng thì ông vừa đi giảng bài ở Canada và
Anh quốc về. Ông bảo, khi ngồi ở sân bay chờ về Mátxcơva, ông đã bị chóng mặt.
Ông đã kịp thời được đưa vào bệnh viện để điều trị. Mặc dù còn mệt, nhưng khi
chúng tôi tới, ông hết sức hồ hời: “Gặp các cậu tớ khỏe ra nhiều rồi!”. Khi
chia tay, ông vẫn cứ nhắc đi nhắc lại: “Đừng viết gì nhiều về mình đấy nhé!”.
Tôi đã không thể giữ
lời hứa với ông. Không thể không viết về ông, người đã giành rất nhiều vinh
quang trong khoa học, đã cống hiến nhiều cho nhân loại (nhưng tiếc rằng, cho
đến nay, không mấy người Việt Nam biết về ông). Khi đọc được những dòng này,
rất có thể, ông sẽ lại không hài lòng.
Lê Thọ Bình (Dân trí)
|